Czym jest sztuka ludowa? Jest elementem kultury ludowej, która rozwijała się od średniowiecza. Są nią wszystkie działania artystyczne jakiejś społeczności, na ogół wiejskiej. Jej rozkwit przypadł na wiek XIX i łączył się ze zniesieniem pańszczyzny (kto z Was umie wytłumaczyć czym ona była?) - mieszkańcy wsi mieli więcej czasu wolnego i wykorzystywali go na tworzenie rękodzieła. Takich wyrobów nie nazwiemy dziełami sztuki, ale niewątpliwie często posiadają one wartość artystyczną. Co ważne - ich wartość artystyczna zazwyczaj szła w parze ze znaczeniem użytkowym. Rozwój cywilizacji i przemysłu sprawił, że sztuka ludowa zaczęła popadać w zapomnienie... Nie tak prędko! Przecież są jeszcze ludzie, którzy dbają o piękne tradycje.
Dzięki miłośnikom sztuki ludowej udało się ją znów spopularyzować wśród mieszkańców wsi. Na terenie Kaszub przyczyniło się do tego małżeństwo: Teodora i Izydor Gulgowscy, którzy na początku XX wieku założyli Kaszubskie Muzeum we Wdzydzach - pierwsze w Polsce muzeum na wolnym powietrzu. Pokazywali tam, jak wyglądały wyplatane z wikliny kosze, jak wyglądały haftowane stroje ludowe itd.
 |
| Izydor i Teodora Gulgowscy, źródło: muzeum-wdzudze.gda.pl |
Kiedyś, w czasie zabawy weselnej na wsi, młode dziewczęta zwierzyły się pani Gulgowskiej, że strasznie nudzą się w czasie wolnym, że nie mają co robić na wsi. Pani Teodora wpadła więc na pomysł, by nauczyć te dziewczyny hafciarstwa. Początki były trudne... Ale okazało się, że to wciąga! Haftować zaczęli także panowie. Był to dla wszystkich sposób na zabicie nudy, a przy okazji tworzyli rzeczy użyteczne - obrusy, serwetki (do domu i kościoła). Haftowali na nich tradycyjne wzory kaszubskie, które rysowała i projektowała dla nich początkowo pani Gulgowska.
Te wyroby szybko stały się bardzo rozpoznawalne w okolicy, później też dużo dalej, nawet za granicą. Dzięki temu okazało się, że haftowanie to nie tylko sposób na nudę, ale też możliwość zarobku - zlecenia spływały z każdej strony, a hafciarki i hafciarze mieli ręce pełne roboty. Zaczęli więc uczyć swoje dzieci, by kontynuowały tradycję.
Sztuka ludowa opiera się na prostych motywach i kompozycjach, ważna jest symetria. Każda użyta barwa często symbolizuje coś, co jest charakterystyczne dla regionu. Szczególnie wyraźnie widać to właśnie w hafciarstwie. Oto typowe motywy kaszubskie:
 |
| źródło: zkpwejherowo.pl |
Każda z roślin jest przedstawiona w uproszczonej formie i nawiązuje do roślinności regionu. A oto znaczenia barw:
- chabrowy - symbolizuje kaszubskie jeziora,
- niebieski - kolor kaszubskiego nieba,
- granatowy to głębia morza,
- żółty - kolor zbóż dojrzewających na polu, kolor słońca, piasku morskiego i bursztynu,
- zielony - jak lasy i łąki,
- czerwony - krew, którą każdy Kaszub jest gotów przelać w obronie swojej ziemi,
- czarny - jak ziemia na polu.
 |
| Obrus z haftem kaszubskim, źródło: kartuzy.pl |
Dla porównania pokażę Wam wzory z regionu, z którego pochodzę (Bory Tucholskie). Tu barwy są zupełnie inne, bo inna jest otaczająca przyroda, czym innym zajmowali się ludzie (nawiązują do piaszczystej ziemi, miodu, słońca).
 |
| Obrus lniany ze wzorem borowiackim, wyk. S. Betyna, źródło: nasze.kujawsko-pomorskie.pl |
Widzicie różnicę?
Tu możecie zobaczyć KATALOG haftu typowego dla Kaszub.
Sztuka ludowa to też rzeźba. Ulubionym tworzywem rzeźbiarzy ludowych jest drewno lipowe. Motywem przewodnim kaszubskich rzeźbiarzy jest i była tematyka religijna. Ich dzieła często można zobaczyć w przydrożnych kapliczkach. Czasem pojawiają się tematy z życia codziennego, różne sceny rodzajowe, a także ptaki. Rzeźby ludowe są często polichromowane, czyli malowane. Niektórych rzeźbiarzy ludowych zobaczyliście w tym filmie. Jednym z najwybitniejszych był Józef Chełmowski:
 |
| Józef Chełmowski (rzeźbiarz i malarz ludowy) wśród swoich dzieł, źródło: magazynkaszuby.pl |
 |
| Rzeźbiarz Czesław Birr przy pracy, źródło: kaszubi.pl |
 |
| Rzeźby kaszubskie, źródło: nadmorski24.pl |
W sztuce ludowej bardzo popularne jest plecionkarstwo. Podstawowym materiałem do wyplatania przeróżnych koszy, naczyń, a nawet wiader są korzenie sosny, korzenie jałowca oraz wiklina. To rzemiosło odżyło dzięki Izydorowi Gulgowskiemu, który wprowadził nowe wzory wyrobów - już nie tylko użytkowe, ale też dekoracyjne.
 |
| Pani zajmująca się plecionkarstwem, źródło: kulturaludowa.pl |
Innym tradycyjnym rzemiosłem związanym ze sztuką ludową jest ceramika. Na Kaszubach dawniej było mnóstwo warsztatów garncarskich, ale do dziś przetrwał tylko jeden z nich, w Chmielnie, należący do rodziny Neclów. Swoje wyroby wytwarza tam już 10 pokolenie garncarzy. Na ich naczyniach można zobaczyć charakterystyczny ornament: lilie, gwiazdy kaszubskie, rybie łuski, różdżki bzu oraz duże i małe tulipany.
 |
| Necel, źródło: necel.pl |
 |
| Ceramika z warsztatu Neclów, po wypale w piecu, źródło: necel.pl |
Kolejną dziedziną rękodzieła ludowego jest rogarstwo - rogi (krowy, kozy, barana) wykorzystuje się do produkcji prochownic myśliwskich, trąbek sygnałowych, grzebieni, guzików oraz tabakier (pojemników na tabakę, która jest sproszkowanym tytoniem i wciąga się ją przez nos). Dawniej zażywanie tabaki było na Kaszubach bardzo popularne - częstowanie nią było oznaką zgody i szacunku.
 |
| Kaszubskie tabakiery, źródło: suleczyno.com |
Na Kaszubach popularne jest także malowanie na szkle. Głównym przedstawianym w tej technice tematem jest religia (podobnie, jak w rzeźbie, bo wiara jest dla Kaszubów bardzo ważna), choć współcześnie pojawia się coraz więcej przedstawień świeckich, np. pejzaży. Kolejność malowania różnych elementów jest odwrotna, niż w malarstwie klasycznym, bo maluje się od szczegółu do ogółu, w dodatku w odbiciu lustrzanym (efekt końcowy widać po drugiej stronie szybki).
 |
| Alicja Serkowska, twórczyni ludowa z Kartuz, źródło: szwajcariakaszubska.com |
 |
| Obrazy malowane na szkle oraz drewniane rzeźby i płaskorzeźby Włodzimierza Ostoi-Lniskiego, źródło: jarmarki-kiermasze.pl |
Jestem bardzo ciekawa, jak się Wam podoba sztuka ludowa naszego regionu? Co myślicie o kaszubskich tradycjach? Czy znacie jakichś artystów ludowych? A może macie w domach ich wyroby? Odpowiedzi zapiszcie w komentarzach (zadanie na plusa).
Sztuka ludowa w Waszych rodzinach:
 |
| Marianna L. kl. 5c |
 |
| Leon J. kl 5c |
